انواع آلاینده‌های خودروهای دیزلی
تقسیم‌بندی منابع آلاینده هوا کم‌وبیش همانند ساختار منابع طبیعی و مصنوعی می‌باشد. در اصل انسان کنترل بسیار ناچیزی بر روی منابع آلاینده طبیعی دارد و عمده تمرکز بر روی کنترل منابع آلاینده مصنوعی می‌باشد. ازاین‌رو قوانینی برای کنترل تولید آلاینده‌ها وضع‌شده است و روزبه‌روز سخت‌گیرانه‌تر و وسیع‌تر می‌شود ؛ همچنین آلاینده‌ها به دو بخش معیار و غیرمعیار دسته‌بندی می‌شوند. منظور از آلاینده‌های معیار، آلاینده‌هایی که سازمان‌های کنترل کیفیت محدودیت‌هایی را برای انتشار آنها اعمال کرده‌اند و در مقابل آلاینده‌های غیرمعیار هستند که هنوز قوانین خاصی برای کنترل آنها وضع نشده است. مهمترین آلاینده‌های معیار خودروهای دیزلی به شرح زیر می‌باشد.
مونوکسید کربن
مونوکسید کربن گازی است که براثر سوختن ناقص کربن به وجود می آید. این گاز بیرنگ، بیمزه، بیبو و در شرایط عادی ازلحاظ شیمیایی بیاثر بوده و طول عمر متوسط آن در اتمسفر حدود ۵/۲ ماه است.
مونوکسید کربن در غلظتهای بالا، به علت تمایل زیاد به جذب هموگلوبین میتواند سبب اختلال تنفسی و حتی مرگ شود. مونوکسید کربن با هموگلوبین خون واکنش داده و ایجاد کربوکسی هموگلوبین مینماید و بدین ترتیب کارایی خون را برای حمل اکسیژن کاهش میدهد. ازآنجاکه تمایل هموگلوبین به جذب مونوکسید کربن ۲۰۰ برابر بیش از تمایل آن به جذب اکسیژن است، حتی در غلظتهای اندک CO میتواند به طورجدی انتقال اکسیژن را با مشکل مواجه سازد.
هیدروکربن نسوخته
هیدروکربن‌ها ترکیبات آلی دارای هیدروژن و کربن هستند. این ترکیبات به طورکلی به دو گروه آلیفاتیک و آروماتیک تقسیم می‌شوند. هیدروکربنهای آلیفاتیک شامل آلکانها، آلکنها و آلکینها میباشند. این گروه در حضور نور خور شید با اکسید نیتروژن در غلظتهای زیاد واکنش داده و سبب تولید آلاینده های ثانویه می‌شوند که از مهمترین آنها میتوان به آلاینده گازی ازون اشاره کرد. هیدروکربنهای آروماتیک ازلحاظ بیوشیمیایی و بیولوژیکی فعال و برخی از آنها بالقوه سرطانزا هستند. این آلاینده یکی از عوامل افزایش میزان ابتلا به سرطان ریه در نواحی شهری به شمار میرود.
اکسیدهای نیتروژن
عمده ترکیب اکسیدهای نیتروژن را دو فاز مونوکسید نیتروژن (NO) و دی اکسید نیتروژن (NO2) تشکیل میدهند. مقدار NO آزاد شده در اتمسفر به مراتب بیش از مقدار NO2 آزاد شده است. NO در فرایندهای احتراقی با دمای زیاد و در اثر ترکیب نیتروژن و اکسیژن به دست می آید. NO گازی بیرنگ و تا حدی سمی است که به هنگام احتراق و در درجه حرارت نسبتاً بالا تولید می‌شود. چنین حرارتی فقط در کورههای قوی و یا احتراق در فشار بالا حاصل می‌شود. بدینجهت گاز NO به مقدار زیاد در سیلندرهای اتومبیل، نیروگاههای حرارتی و سایر اعمال تبدیل انرژی تولید می‌شود.
مقداری از NO که گاز نسبتاً بیخطری محسوب میگردد، در اثر اکسایش تبدیل به فاز دی اکسید نیتروژن (NO2) می شود که گازی بسیار خطرناک است. اکسایش NO به NO2 در غلظتهای بالا، سریع و در غلظتهای پایین، آهسته است؛ به جز در مواردی که هیدروکربن و نور خورشید وجود داشته باشد. این گاز به رنگ زرد قهوهای است و به همین علت به طور مؤثری دید را در شهرها کاهش میدهد. دیاکسید نیتروژن از هوا سنگینتر و در آب محلول است. گاز NO2 که در دامنه تشعشع فرابنفش جاذب خوب انرژی به شمار میرود، در تولید بعضی از آلاینده‌های هوا از قبیل اوزون نقش مهمی دارد.
ذرات معلق
یکی از مهمترین خواص فیزیکی ذرات، اندازه آنها به شمار میرود. برخلاف آلاینده‌های گازی شکل، طبقهبندی ذرات معلق از منظر ترکیب شیمیایی بسیار پیچیده و پرهزینه بوده و تنها در مطالعات علمی صورت می‌گیرد.
متداولترین روش اندازهگیری ذرات معلق بر اساس جرم یا تعداد می‌باشد. ازاین‌رو شرایط و استانداردهای نمونه‌گیری تأثیر زیادی در نتایج آزمون ایفا میکند. البته در سالهای اخیر برای امکان مقایسهی نتایج حاصل از آزمایشهای مختلف استانداردهایی را برای نمونه‌گیری جرمی و مقداری ارائه کرده‌اند. از بین وسایل نقلیه، خودروهای سوخت دیزل به دلیل مکانیسم کاری خود، اصلیترین منشأ تولید ذرات معلق می‌باشد.
دسته‌بندی‌های متداول ذرات معلق به شرح زیر می‌باشد:
PM10: ذراتی شامل می‌شوند که قطر متوسط آیرودینامیکی آنها کمتر از ۱۰ میکرون باشد.
PM2.5 یا ذرات ریز (fine particles): به ذرات با قطر آیرودینامیکی متوسط کوچک‌تر از ۵/۲ میکرون اطلاق می‌شود.
ذرات بسیار ریز (ultrafine particles): ذراتی را گویند که قطر آنها کمتر از ۱۰۰ نانومتر باشد.
ذرات نانومتری (nanoparticles): ذرات با قطر کوچک‌تر از ۵۰ نانومتر در این گروه قرار می‌گیرند.
اندازه این ذرات با توانایی آنها در آسیب‌رسانی به‌سلامت انسان ارتباط مستقیم دارد. ذرات معلقی که قطرشان ۱۰ میکرون یا کمتر است، برای سلامت انسان مضر شناخته می‌شوند، زیرا عموماً می‌توانند از بینی و گلو عبور کرده و به عمق ریهها و حتی گاهی جریان خون وارد شوند. استنشاق این ذرات میتواند بر قلب و ریهها اثر بگذارد و پیامدهای بهداشتی وخیمی ایجاد کند.
